Yuvarlak, zarla çevrili, içersinde eritici (hidrolitik) enzimleri içeren organellerdir. Hücrenin sindirim görevini üstlenmiş olan yapılardır. Hücre içi fazla ve zararlı yapıları ortadan kaldırırlar. Lizozomlar, sitoplazma içinde tek membranla sınırlanmış kese veya taneciklerdir. Lizozomların büyüklükleri ve morfolojik yapıları, gelişim evrelerine göre çok çeşitlidir: Primer lizozomlar, golgi keselerinden boğumlanarak ayrılan küçük veziküllerin birleşmesi ve içeriklerinin yoğunlaşmasıyla oluşan aktif hidrolaz depolarıdırlar: Lizozomal matriks pH’ı, sitozol pH’ından düşüktür.
Lizozomal enzimler olan hidrolazlar, asit ortamda en iyi iş gören proteazlar, glikozidazlar, lipazlar, asit fosfatazlar, esterazlar, glukuronidazlar, sülfatazlar, lizozimler, katepsin, RNAzlar, DNAzlar gibi enzimlerdir. Farklı dokuların lizozomlarındaki enzimler de farklıdır. Primer lizozomların yine bir vezikül içinde bulunan, parçalanıp sindirilecek yapılarla birleşmesi ve enzimlerini bunların içine boşaltması sonucu sekonder lizozomlar oluşur
İçerik
1 Lizozom Nedir?
2 Lizozomun Özellikleri Nelerdir?
3 Lizozomun Görevleri Nelerdir?
Lizozom Nedir?
Lizozom tüm hayvan hücrelerinde bulunur ancak sadece alyuvar hücrelerinde ve bitki hücrelerde lizozom yoktur. Lizozom, golgi cisimciğine yakındır ve granül şeklinde hücre içinde görülmektedir. Lizozom zarla çevrili olan bir organeldir ve sindirimi gerçekleştiren enzimleri içinde barındırır.
Lizozomun diğer adı intihar keseciğidir ve küçük, yuvarlak asidik bir yapısı vardır. Lizozomda bulunan enzimler hücrenin kendisini sindirip eritmesine ortam hazırlar. Lizozomun hücreyi eritip sindirme olayına otoliz adı verilir. İnsanın vefat ettikten sonra kokmasının nedeni lizozomdur.
Hayvan Hücresi: Sentrozom vardır. Hücre çeperi ve plastitler yoktur. Kofullar küçük ve az gelişmiştir. Fagositoz ve Pinositoz olayları görülür.
Bitki Hücresi: Sentrozom yoktur. Hücre çeperi ve plastitleri vardır. Kofulları büyük ve gelişmiştir. Yüksek yapılı bitkilerde lizozom yoktur. Fagositoz ve Pinositoz görülmez.
Lizozomun Özellikleri Nelerdir?
Hücrelerin ihtiyaç duydukları sindirimi gerçekleştirmekle görevli olan lizozomlar, parçalayıcı özellikte olan enzimler sayesinde, başarılı bir sindirim gerçekleştirmektedir. Lizozomda bulunan enzimler, madde taşıması görevinde olan endoplazmik retikulum tarafından golgi aygıtına iletilir ve burada homojen ya da granüllü yapıda görülürler. Hücre içinde bulunan organellerden yaşlanmış ya da işlevini kaybetmiş olanları sindirme görevi de lizozomlara aittir.
Bunun yanı sıra sindirim kofulu olarak adlandırılan yapıların içinde ribozom ve mitokondri organellerine rastlanmıştır. Lizozomlar yaşlanmış hücreleri yok etme özelliğinde olduğundan, canlıların genç kalmasında da rol oynarlar.
Lizozomlar hayvan hücrelerinde yoğun bir şekilde görülürken, bitki hücrelerinde görülmeyen yapılardır. Golgi aygıtına yakın yerde bulunması, bu organel içerisinde tanecik şeklinde görülmesine neden olur. Asitli ve yuvarlak bir yapıya sahip olmasının yanı sıra, küçük parçacıklar halindedir. Lizozom çevresinde bulunan zar yapısının zarar görmesi durumunda, burada bulunan enzimler kendilerini sitoplazmaya iletir ve sindirimi burada gerçekleştirirler.
Bu durum otoliz olarak adlandırılır. İnsanların ölüm sonrasında kokmaya maruz kalmalarının nedeni genel anlamda otolizdir. Hücrelerin korunması ve savunması için önemli bir göreve sahip olan lizozomlar, organellerin yaşlanmış ve yıpranmış olan kısımlarını parçalayarak sindirir. Bu görevi ile hücrenin iç ve dış olmak üzere tümünü korumakla yükümlü olduğu sonucu çıkarılabilir.
Lizozomun Görevleri Nelerdir?
Lizozomun en önemli ve asıl görevi, hücrelerin içinde ya da dışında bulunan tüm maddelerin tamamen sindirilmesini sağlamaktır.
Yaşlanmış enzimlerin yok edilmesini sağladığından, intihar kesecikleri olarak da adlandırılmaktadır.Kasların işlevini yitirmesinden dolayı kas erimesi, yaşlı doku ve alyuvarların sindirilmesi lizozomların başlıca görevleri arasındadır.Sürekli hareket ederek, kimi hücrelerdeki sindirimi kolaylaştırır.
Kimi hücre içinde de, kullanılmayan organellerin sindirilmesi işine yarar.Ayrıca hücre içinde yer alan zararlı ve yabancı maddelerin yok edilmesinden de lizozomlar sorumludur.Hücreyi dış etkilere karşı korur.
İnsan vücudunda sayısız olan hücreler, bu tür organeller sayesinde yenilenebilmektedir. Bu demek oluyor ki, lizozom, yaşlanmış hücrelerin yok olmasında ve yeni hücre üretiminde etkili olduğundan, vücudun genel olarak yenilenmesinde büyük paya sahiptir.Henüz anne karnındayken parmakları birleşik olan bebeğin parmaklarının ayrılması gibi durumlar lizozomun görevleri arasındadır.
Kurbağa larvasının kuyruğunun yok olması da, lizozomun parçalayıcı enzimleri sayesinde olmaktadır.Sperm hücrelerinin uç kısmında bulunur ve yumurtaların etrafını çevreleyen kısmın delinmesini sağlar.Bitki hücrelerinde lizozom olmasa da bu organel ile benzer yapıda olan fitozom aynı görevi görmektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder